2-dars. Maqolalarning “virus” kabi tarqalishiga nima sabab bo’ladi?

Qiziqarli raqam: “Buzzsumo”ning tadqiqotlariga ko’ra, ijtimoiy tarmoqlarda joylashtirilgan materiallarning 70 foizi bironta  ham «bo’lishilmay» qolib ketadi. Ushbu jadvalda BuzzFeed va NY Timesdagi repostlar soni ko’rsatilgan. Eng yuqori ustunlar bu – virusli xabarlar.

Ko’plab tadqiqotlarga ko’ra ijobiy kontentga ega nashrlar salbiylaridan ko’ra ustunlik qiladilar va ko’proq muvaffaqiyatga erishadilar. Odamlar yomon va yoqimsiz narsalardan ko’ra, yaxshi va ilhomlantiradigan narsalarni bo’lishish ehtimoli ko’proq (tabiiy ofatlar va urushlar haqidagi xabarlar “yomon qabul qilinadi”). Quyida eng ko’p “bo’lishishga” sabab bo’lgan hissiyotlar ko’rsatilgan (Buzzsumo tahliliy xizmatima’lumotlariga ko’ra:

Buzzsumoga ko’ra keng tarqalgan his-tuyg’ular:

1980 yilda amerikalik psixolog Robert Plutchik 8 ta asosiy hissiyotlarni va ular bilan bog’liq bo’lgan murakkabroq hissiyotlarni sxematik ravishda bayon qildi. Natijada vizual “hissiyotlar g’ildiragi” paydo bo’ladi. “G’ildirak” markazidan qanchalik uzoq bo’lsa – hissiyot shiddati shunchalik past bo’ladi.

Endi tasavvur qiling, nashr kuchli hissiyot va manfaatni (yoki ijtimoiy ahamiyatga ega masalani) o’zida birlashtirsa nima bo’ladi. Viriruslilikka ga erishish ehtimoli bir necha barobar o’sib boradi! O’zlarining postlarini “virusli” qilishga intilayotgan tijorat brendlari dunyosidan bir misol. “Dove” ijtimoiy eksperiment o’tkazdi, u ayollar o’z go’zalligini qanday ko’rishlari va uni boshqalar qanday ko’rishlari o’rtasidagi farqni ko’rsatishga mo’ljallangan. Video kuchli his-tuyg’ularni uyg’otadi va ijtimoiy ahamiyatga ega – natijada YouTube-da yuzlab millionlab tomoshabinlar bu videoni tomosha qildi (uning rus tilidagi versiyasini deyarli 4 million).

Mana, Amerikaning “NowThis” media-kompaniyasidan “virusli” materialga misol. Nashr shimoliy Hindiston aholisi duch keladigan o’tkir muammo – maymunlarning hujumlari haqida gapiradi. Ammo muammoning ko’lami birinchi qarashda ko’ringandan ko’ra kengroq. Primatlar shahar aholisiga hujum qiladi, chunki ularning an’anaviy yashash joylari – o’rmonlar shafqatsizlarcha yo’q qilinmoqda. Shu bilan birga, video o’zida kuchli his-tuyg’ularni qamrab oladi: tomoshadan hayrat va taajjub hislari paydo bo’ladi.

Nima uchun odamlar biron bir materilani ijtimoiy tarmoqlarda bo’lishadilar?

“Nyu-York Tayms” gazetasi tomonidan o’tkazilgan tadqiqot ijtimoiy tarmoqlar foydalanuvchilari biron bir materialni bo’lishishlarga 4 asosiy sababini aniqladi:^[1]

1. Ko’ngil ochish / Foydali. 94% odamlar o’zlari nashr etgan ma’lumotlarning o’quvchilariga qanchalik foydali yoki qiziqarli bo’lishini baholaydilar. Shunday qilib, ko’rsatmalar, hayotiy materiallar va mushuklar bilan videolarning nashr etilish keng tarqalgan (ular ko’ngil ko’taradi).
2. O’zaro munosabatlarni o’rnatish. So’rovda qatnashganlarning 78 foizi Internetda ma’lumot almashadilar, chunki bu ularga jonli muloqot qila olmaydigan tanishlari bilan aloqada bo’lish imkoniyatini beradi.
3. Ishtirok etish. Respondentlarning 69 foizi o’zlarini global jarayonlarda qatnashayotganliklarini his qilganlari uchun repostlar qo’yadilar.
4. Shaxsni shakllantirish. 68% ijtimoiy tarmoqlardagi kontent o’z abonentlariga kim ekanliklari va ular qanday muammolar haqida qayg’urishlari haqida yaxshiroq tasavvur berishini aytishdi.

“Odamlar o’zlarining tajribalari yoki his-tuyg’ulari, kim ekanliklari va kim bo’lishni xohlashlari bilan aks etadigan kontentni o’qish yoki almashishdan manfaatdor. “Ular boshqalar bilan munosabatlarini yaxshilaydigan, ularni aqlli, xushyoqadigan yoki yaxshi ko’rinishda ko’rsatadigan materiallarni baham ko’rishadi.” ^[2]

Ko’p odamlar o’zlarini ifoda eta olmaydilar (yoki ular shunchaki vaqtlari yo’q). Siz bu ishni ular uchun qilishingiz mumkin. O’quvchingizning o’rnini egallashga harakat qiling va unga o’z fikrini ifoda etishiga yordam beradigan narsalarni nashr etishga harakat qiling – va u albatta uni boshqalar baham ko’rishni xohlaydi.

Ammo ijtimoiy tarmoqlardagi har qanday nashr to’g’ri shakllantirilgan bo’lishi kerak. Agar siz zerikarli “rasm” yoki  qiziqarli bo’lmagan sarlavha qo’ysangiz, hatto bir necha oy davomida o’tkazgan ajoyib tadqiqotlaringiz va bir tonna pul ishlatib tayyorlagan materialingiz e’tiborsiz qolishi mumkin. Shuning uchun ko’plab zamonaviy nashrlarda ular SMM-ga katta e’tibor berishadi va tegishli mutaxassislarni yollashadi. Yaxshi sarlavha va rasm hatto eng zaif nashrni ham “virusli” qilishi mumkin.

Xulosa qilish uchun

– keng tarqalishga erishish uchun sizning nashringizda qandaydir tuyg’u (qancha kuchli bo’lsa shuncha yahshi) bo’lishi kerak;

– odam o’z manfaati uchun foydalanishi mumkin bo’lgan bilim va foydali ma’lumotlarga ega bo’lgan materialning “virusli” bo’lish ehtimoli katta;

– Sizning postingiz yoki videongizni nashr qilish uchun to’g’ri vaqtni tanlash muhimdir. Dushanba kuni ertalab “Bugun tungi klubga borishga 8 ta sabab” deb nomlangan matn foydalanuvchilarda qiziqish uyg’otishi dargumon. Shu bilan birga, nashrning keyingi dastlabki daqiqalarda va soatlarda yoqtirishlar va bo’lishishlar to’plashining tezligi uning keyingi ommalashishiga bevosita ta’sir qiladi;

– Xabarlarning vizual dizayniga va ularga qiziqarli sarlavhalar yozishga katta e’tibor bering;

– Formulalar o’z yo’liga, ammo bu masalada sizga ozgina omad kerak bo’ladi. Chunki ba’zida material tasodifan “virusli” bo’lib qoladi, masalan, ushbu nashrda[3].

^[1] https://rb.ru/opinion/kotiki-zahvatili-internet/ The New York Times nashrining tadqiqotiga tayanib   https://foundationinc.co/wp-content/uploads/2018/12/nyt-final.pdf
[2] https://www.eurekalert.org/pub_releases/2017-02/uop-hyb022217.php
[3] https://slate.com/technology/2019/03/facebook-most-viral-story-texas-child-predator.html